Ο ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ, ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ,
Ο ΠΑΛΑΜΑΣ
ΠΡΟΤΥΠΟΝ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΠΙΣΤΕΩΣ ΚΑΙ ΖΩΗΣ.
«Φωτός λαμπρόν κήρυκα νῦν ὄντως μέγαν
Πηγήν φάους ἄδυτον ἄγει πρός φέγγος».
Ὁ Ἅγιος
Γρηγόριος Ἀρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης, ὁ
Παλαμᾶς, πραγματικά, ὑπῆρξε μέγας κῆρυξ τοῦ λαμπροῦ φωτός, υἱός τοῦ
θείου καί ἀνεσπέρου Φωτός, ἀληθής ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ, θαυμαστός ὑπηρέτης καί
λειτουργός τῶν Θείων καί τῆς Ὀρθοδοξίας Φωστήρ.
Ἡ Ἐκκλησία ἑορτάζει τήν μνήμην του
τήν Β΄Κυριακή τῶν Νηστειῶν, ὡς μίαν δευτέραν Κυριακήν τῆς Ὀρθοδοξίας, διότι ὁ
Ἅγιος Γρηγόριος, ὁ Παλαμᾶς ὑπῆρξε εἰς τήν ζωήν του ἄριστον Πρότυπον Ὀρθοδόξου
Πίστεως καί ζωῆς.
Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος γεννήθηκε εἰς τήν
Βασιλεύουσαν τῶν Πόλεων, εἰς τήν Κωνσταντινούπολιν τῷ 1296 ἀπό εὐσεβεῖς
γονεῖς, τόν Κωσταντῖνον Παλαμᾶν καί τήν Καλλονήν, οἱ ὁποῖοι τόν ἀνέθρεψαν «ἐν παιδείᾳ καί
νουθεσίᾳ Κυρίου».
Ὁ πατέρας του διεκρίθη, γιά τίς ἱκανότητές του καί ἐξελέγη ὑπό τοῦ Αὐτοκράτορος Ἀνδρονίκου Β΄ Συγκλητικός καί μέλος τῆς αὐτοκρατορικῆς Αὐλῆς. Ὡς ἐκ τῆς θέσεως τοῦ πατρός του ὁ Ἅγιος Γρηγόριος μεγάλωσε εἰς τά ἀνάκτορα καί εἶχε τήν προστασίαν τοῦ Αὐτοκράτορος, ὁ ὁποῖος τόν προώριζε,γιά τά ὑψηλά ἀξιώματα. Ὁ νεαρός ὅμως Γρηγόριος «ἐκ κοιλίας μητρός ἡγιασμένος», Ἅγιος, ἀπό τήν τρυφερή του ἀκόμη ἡλικία, εἶχε ἐστραμμένον τόν Νοῦν καί τήν Καρδίαν του εἰς τόν Θεόν. Ζωντανόν Παράδειγμα, Ὑπόδειγμα ἀρετῆς, Πρότυπον Ὀρθοδόξου Πίστεως καί ἁγίας ζωῆς, γιά κάθε ἄνθρωπον, κυρίως δέ Πρότυπον ζωῆς, γιά τούς Νέους. Διάλεξε τήν πνευματικήν, τήν ὀρθόδοξον καί ἁγίαν ζωήν. Δέν ἤθελε νά παραμείνῃ εἰς τά ἀνάκτορα, παρά τίς πολλές πιέσεις. Ἐγκατέλειψε τήν τρυφηλή ζωή καί τίς κοσμικές ἀπολαύσεις καί ἀσπάσθηκε τόν ἀσκητικόν βίον, ἀκολούθησε τήν μοναχικήν Ὁδόν.
Ἐγκατέλειψε, λοιπόν, τά Ἀνάκτορα. Νέος ἀκόμη
πῆγε εἰς τό Ἅγιον Ὄρος καί ἐπεδόθη εἰς τήν μελέτην τῆς ἀσκητικῆς Φιλολογίας καί
τήν ἄσκησιν. Σπούδασε Φιλοσοφία καί ἔμαθε πολύ καλά τήν ἔξωθεν σοφία.
Πρέπει δέ νά τονίσω ἐδῶ ὅτι ὁ Γρηγόριος ἀπό τήν ἡλικίαν τῶν 17 ἐτῶν
ἀκόμη, ἐθαυμάζετο, διά τήν σοφίαν του καί τήν προκοπήν του εἰς τάς ὑποθέσεις
τῆς Βασιλείας καί ἡ ἀναχώρησίς του προκάλεσε μεγάλην ἀπογοήτευσιν εἰς τόν Αὐτοκράτορα.
Ὁ Γρηγόριος προτίμησε νά διαπρέψῃ εἰς
τήν πνευματικήν καί ἁγίαν ζωήν. Μέ ὁδηγόν τόν Ἐπίσκοπον Φιλαδελφείας Θεόληπτον,
ὁ Γρηγόριος ἐ μ υ ή θ η εἰς τήν
νοεράν Προσευχήν. Διεκρίθη ὡς διαπρεπής ῥήτωρ καί Φιλόσοφος, ἀλλά καί
δεινός Ὀρθόδοξος Θεολόγος, ἱκανότατος ὑπερασπιστής
τῶν Ὀρθοδόξων ἀληθειῶν, πολέμιος τῶν Αἰρετικῶν
πλανῶν καί κακοδοξιῶν τῶν προερχομένων ἐκ τῆς Δύσεως. Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος
εἰς ἡλικίαν εἴκοσι ἐτῶν, ἀπεσύρθη εἰς τήν μόνωσιν καί ἔπεισε καί τήν Οἰκογένειάν
του νά πράξῃ τό ἴδιον. Εἰς τό Ἅγιον Ὄρος
ἐμόνασε σέ διάφορες Μονές. Ὡς ἐρημίτης πλησίον τοῦ Βατοπεδίου, ὑπό τόν ἀσκητήν
Νικόδημον, ἔλαβε τό ἀγγελικόν σχῆμα. Ἔπειτα εἰς τό Κοινόβιον τῆς Μ. Λαύρας ἔγινε
σέ ὅλους ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΑΣΚΗΤΙΚΗΣ ΖΩΗΣ. Ἀναγκάσθηκε τό 1325 νά ἐγκαταλείψῃ
τό Ἅγιον Ὄρος καί ἔφθασε
μέχρι τή Θεσσαλονίκη. Αἰτία τῆς ἀναχωρήσεώς οἱ Ἐπιδρομές τῶν Τούρκων. Ὁ ἄριστος
αὐτός Διδάσκαλος τῆς ἐγκρατείας χειροτονήθηκε ἱερεύς εἰς τήν
Θεσσαλονίκην καί μέ ἄλλους μοναχούς ἀνεχώρησεν εἰς Βέροιαν, ὅπου παρέμεινεν ἐκεῖ
ἐπί πενταετίαν. Παρέμεινεν ἔγκλειστος. Μόνον τό Σάββατον καί τήν
Κυριακήν ἐνεφανίζετο, γιά νά μετάσχῃ τῆς Θείας Εὐχαριστίας.
Ἐπιδρομή τῶν Σέρβων ἀπεμάκρυνε τούς Ἐρημίτες
ἀπό τήν Βέροιαν (1331). Ὁ Γρηγόριος ἐπέστρεψεν εἰς τό Ἅγιον Ὄρος καί ἔζησεν εἰς τό ἡσυχαστήριον τοῦ Ἁγίου Σάββα. Περί τό 1335
ἔγινε Ἡγούμενος τῆς Μονῆς Ἐσφιγμένου.
Τότε ἦλθεν ἐξ Ἰταλίας ὁ ἐλληνικῆς
καταγωγῆς μοναχός καί φιλόσοφος Βαρλαάμ ὁ Καλαβρός. Εἶχε τή φήμη μεγάλου
σοφοῦ. Ἐδίδασκε εἰς τήν Κωνσταντινούπολιν καί δολίως διέδιδε τίς κακοδοξίες
του. Εἶχε δέ καί τήν κακήν συνήθειαν νά ἐξευτελίζῃ τούς ὁμοτέχνους του, ἐξ
οἰήσεως.
Ἠναγκάσθη τότε ὁ Γρηγόριος νά ἐγκατασταθῇ εἰς
τήν Θεσσαλονίκην. Ὁ Βαρλαάμ ἦλθε σέ
σύγκρουσι, μέ τόν Γρηγόριον καί ἔτσι γεννήθηκε ἡ ἡσυχαστική Ἔρις. Ὁ Βαρλαάμ δίδασκε κακῶς, ὅτι ὁ
ἄνθρωπος δέν μπορεῖ νά γνωρίσῃ τόν Θεόν καί νά
ἑνωθῇ μαζί Του. Σέ ἀντίθεσι μέ τήν Ὀρθόδοξον διδασκαλίαν τῆς Γραφῆς
καί τῶν Ἑλλήνων Πατέρων. Οἱ Ἡσυχαστές
Μοναχοί ἔλεγαν ὅτι μπορεῖ ὁ ἄνθρωπος, ἄν
ἔχῃ καθαρή καρδιά, κατά τήν ἀναλογίαν
τῆς καθαρότητός του καί, μέ τήν ἀδιάλειπτη νοεράν Προσευχήν, μπορεῖ νά ἑνωθῇ μέ
τόν Θεόν καί νά φανερωθῇ εἰς αὐτόν ὁ Θεός, κατά τό δυνατόν γνωσθῆναι.
« Διότι τό γνωστόν τοῦ Θεοῦ φανερόν ἐστιν ἐν αὐτοῖς· ὁ Θεός αὐτοῖς ἐφανέρωσε»
(Ρωμ.α΄19).
Μέ τήν καρδιακή, τήν νοεράν Προσευχήν (Τό· «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, Υἱέ τοῦ Θεοῦ, ἐλέησόν με») μπορεῖ ὁ ἄνθρωπος νά ἑνωθῇ, μέ τόν Θεόν, νά φωτισθῇ καί δῇ τό ἄκτιστον Φῶς. Τότε ὁ Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ἄρχισε τόν ἀγῶνα «ὑπέρ τῶν ἡσυχαζόντων», πολεμῶντας τήν πλάνην τοῦ Βαρλαάμ, μέ τούς σχετικούς πεφωτισμένους λόγους του. Τό ζητούμενον τῆς ἔριδος ἦτο τό μεθεκτόν ἤ τό ἀμέθεκτον τῆς θείας Οὐσίας.
Ὁ Πολυμαθέστατος καί διαπρεπέστατος
Θεολόγος, ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς
δ ι έ κ ρ ι ν ε μεταξύ Θείας Οὐσίας ἀμεθέκτου καί Θείας Ἐνεργείας μεθεκτῆς. Καί τή διδασκαλία του αὐτή τή στήριξε, σύμφωνα μέ τό πνεῦμα τῶν
Πατέρων, καί ἡ Ἐκκλησία ἐπεκύρωσε τήν ἑρμηνεία του, διά τῶν
Συνόδων, πού συγκροτήθηκαν εἰς τήν Βασιλίδα τῶν πόλεων, ἡ μία ἔγινε τό 1341
κατά τοῦ Βαρλαάμ καί ἡ ἄλλη τό 1347 κατά τοῦ Ἀκινδύνου, ὁμόφρονος
τοῦ Βαρλαάμ. Ὁ ἀγῶνας τοῦ Παλαμᾶ ἐστέφθη ἀπό ἐπιτυχίαν. Ἐθριάμβευσε καί
πάλιν ἡ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ.
«Καί αὕτη ἐστιν ἡ νίκη ἡ νικήσασα τόν
κόσμον, ἡ Πίστις ἡμῶν»(Α ΄Ἰωάν. ε΄4).
Πολύ σωστά προελέχθη ὅτι ἡ ζωή τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ καί ἡ Διδασκαλία
του εἰκονίζει καί προεκτείνει, τρόπον τινά, εἰς τήν «Πρᾶξιν», τήν
ΝΙΚΗΝ ΚΑΙ ΤΟΝ ΘΡΙΑΜΒΟΝ τῆς Ὀρθοδοξίας
καί τῆς Ὀρθοπραξίας. Γι᾿ αὐτό καί οἱ σεπτοί Πατέρες καθώρισαν, ἀμέσως μετά τήν Κυριακήν τῆς Ὀρθοδοξίας,
νά τιμᾶται ἡ μνήμη του, τήν Β΄ Κυριακήν τῶν Νηστειῶν,
χαρακτηριζομένη καί αὐτή ὡς μία Δευτέρα Κυριακή τῆς Ὀρθοδοξίας. Τῆς
ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ Ο ΦΩΣΤΗΡ, ὁ Θαυματουργός Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, συνέχισε τήν
ἀσκητική ζωή, δοξάζων τόν Θεόν. Πίστεψε, λάτρεψε καί ἀφοσιώθηκεν
εἰς τόν Θεόν καί εἰς τήν στήριξιν τῶν ἀδελφῶν εἰς τήν Ὀρθόδοξον Πίστιν.
Ἄριστος Ὁδηγός εἰς «τό εὐσεβῶς ζῆν ἐν
Χριστῷ Ἰησοῦ». Ὁ ὑπέρμαχος τῆς Ὀρθοδοξίας, καθ᾿ ὅλην τήν διάρκειαν τῆς ζωῆς του ἐκοσμεῖτο,
μέ τό χάρισμα τῶν δακρύων. Εἶχε τόσην κατάνυξιν καί βαθειά
συναίσθησι τῆς οὐτιδανότητός του, ἐνώπιον τοῦ Παναγίου Θεοῦ, ὥστε νά τρέχουν
διαρκῶς, ἀπό τούς ὀφθαλμούς του, δάκρυα κατανύξεως.
ΜΟΝΗ ΤΟΥ ΕΝΑΣΧΟΛΗΣΙΣ, ἦτο ἡ ἀδιάλειπτος νοερά, σιωπηρά Προσευχή. «ΕΚΑΜΕ ΠΡΑΞΙ ΖΩΗΣ» τήν προτροπήν τοῦ Ἀποστόλου Παύλου: «ἀδιαλείπτως προσεύχεσθε, ἐν παντί εὐχαριστεῖτε· τοῦτο γάρ Θέλημα Θεοῦ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ εἰς ἡμᾶς» (Α΄ Θεσσαλ. ε΄17-18). Ὁ Ἄγιος ἐδίδασκε τό· «ζῆν καθώς πρέπει ἁγίοις»(Ἐφεσ.ε΄3).
Ἐπέβαλε εἰς τόν ἑαυτόν του τήν νέκρωσιν
τῶν παθῶν, τήν σταύρωσιν τῆς σαρκός, σύν τοῖς παθήμασι καί ταῖς ἐπιθυμίαις
(πρβλ. Κολοσ. γ΄5. Γαλάτ.
ε΄24) καί ὡδηγοῦσε τούς πιστούς, μέ
τό παράδειγμά του, ὥστε νά φέρουν, ὅπως αὐτός, «τούς καρπούς τοῦ Πνεύματος,
πού εἶναι Ἀγάπη, Χαρά, Ειρήνη, Μακροθυμία, Χρηστότης, Ἀγαθωσύνη, Πίστις, Πρᾳότης,
Ἐγκράτεια»(Γαλάτ.
ε΄22-23).
ΣΥΝΙΣΤΟΥΣΕ σέ ὅλους τήν ἡσυχαστική ζωή. Δίδασκε Ἐγρήγορσι, νῆψι, νηφαλιότητα, προσοχή, ἀδιάλειπτη, νοερά Προσευχή. Ἔκανε «Πρᾶξι» τήν προτροπήν τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου. ὁ ὁποῖος ἔλεγε τό· «ΜΝΗΜΟΝΕΥΤΕΟΝ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΜΑΛΛΟΝ Ἤ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΕΟΝ». Συνιστοῦσε, δηλαδή, νά εἶναι κολλημένη ἡ Μνήμη τοῦ Θεοῦ, μέ τήν ἀναπνοήν μας, ὥστε νά μή ἐπιτρέπουμε νά εἰσέρχεται εἰς τήν ψυχή μας τό Πονηρόν. Συνιστοῦσε νά προσέχουμε στόν ἑαυτόν μας, γιά νά προσέχουμε στό Θεό. Ἔγραψε πολλά θαυμάσια συγγράμματα καί ἀνεδείχθη «στῦλος καί ἑδραίωμα τῆς ἀληθείας καί «Πρότυπον τῶν πιστῶν ἐν πᾶσιν, πρότυπον εἰς τήν κατά Θεόν ζωήν. ΕΙΘΕ ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ διά πρεσβειῶν τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου, νά μᾶς ὁδηγῇ εἰς τήν ἐν Χριστῷ ζωήν, ὥστε ἐν ἑνί στόματι καί μιᾷ καρδίᾳ ,νά ὑμνοῦμεν τόν ΕΝΑΝ ΚΑΙ ΜΟΝΟΝ ἀληθινόν Θεόν, τόν Τριαδικόν Θεόν καί νά λατρεύωμεν «ἐν Πνεύματι καί ἀληθείᾳ» καί νά δοξολογοῦμε τόν Σωτῆρα μας καί ΛΥΤΡΩΤΗΝ τοῦ σύμπαντος Κόσμου, σύν τῷ Πατρί καί τῷ Ἁγίῳ Πνεύματι καί τώρα καί πάντοτε καί εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων.ΑΜΗΝ.